متهم کردن آثار به کپی و دزدی بودن چیزیه که این روزها زیاد اتفاق میافته.
به نقل از تورج صابریوند: «بیمسئولیتی است که با دیدن هر شباهتی بلافاصله شبکههای اجتماعی را پر کنیم از قضاوتهای نامحترمانه و بدون استدلالی که طراح را متهم به کپیکاری کنیم. این رفتارها بیآنکه چیزی به گرافیک و دیزاین ایران اضافه کند؛ در کمین، مترصد دیزاینی نشسته تا به لوگوی مهمی یا طراحش هجمهها کند و فضا را آلوده»
«لوگو دیزاین» و مسئله کپی
در لوگوی جدید شبکه سه، طراح هویت لوگو را حفظ کرده و به قاعده بازطراحی بسیاری از برندهای جهان سعی در سادهترکردن آن داشته. تصمیم درستی گرفته که المان سمت چپی را کوتاهتر کند. این شاید تنها چیزی بود که میشد کوتاه کند تا لوگو سادهتر شود. اینکه بعد از چنین کاری نتیجه شبیه لوگوی دیگری شده غیرقابل کنترل است. آنچه در لوگو دیزاین، مهم است یکی تأثیری است که در شخصیت برند و سازمان میگذارد و دیگری اثری است که در ارتباطات بصری میگذارد. چه شبیه لوگوی دیگری باشد، چه نباشد. این همه لوگو در جهان طراحی شده، هیچ کسی نمیتواند پیش و پس از طراحی تکتک لوگوهای جهان را نگاه کند و مطمئن شود که شبیه این لوگو در جهان وجود ندارد. عموما هر لوگویی چند لوگوی شبیه به خودش دارد. بهجای این حاشیهها باید نشست و تحلیل کرد که آیا تأثیر لوگوی جدید در ارتباطات بصری آن برند منطبق با هدفهای پیش از طراحی بوده یا نبوده. دیزاین لوگوی شبکه خبری CNN، شبیه لوگوی برند White Westinghouse است. این شباهت هیچ لطمهای به هیچکدامشان نزده. اینان نه رقیب هم هستند و نه این شباهت فرمی، اهمیتی در ارتباط بصری این دو برند با مخاطبانشان دارند. لوگو شبکه 3
واضح است که لوگوی جدید شبکه سه، در ادامه لوگوی قبلی آن است و منطق دیزاین آن کاملا واضح و روشن است. بیمسئولیتی است که با دیدن هر شباهتی بلافاصله شبکههای اجتماعی را پر کنیم از قضاوتهای نامحترمانه و بدون استدلالی که طراح را متهم به کپیکاری کنیم. این رفتارها بیآنکه چیزی به گرافیک و دیزاین ایران اضافه کند در کمین، مترصد دیزاینی نشسته تا به لوگوی مهمی یا طراحش هجمهها کند و فضا را آلوده. طراحی لوگو، برای کسی که مدام در حال طراحی است اصلا کار سختی نیست که بخواهد برای آن خود را درگیر چنین مخاطرههایی کند. شباهتهای ساختههای بشر در همه زمانها بوده. حتی آن زمان که نه شبکه اجتماعی در کار بوده، نه اینترنتی و نه ارتباطی بین آدمها در قارههای مختلف.
مطمئن هستم که همهی ما از کودکی این ضربالمثل را از بزرگترها به دفعات شنیدهایم؛ هر گردی گردو نیست.
من فکر میکنم هر دو خط موازی (=) لوگو تپسی نیست. هر علامت درصد (٪) لوگوی زرینپال نیست، هر علامت تعجبی (!) لوگو اسنپ نیست و هر مورد دیگری.
فلسفه، ماهیت و جزییات لوگو است که آن را از دیگر لوگوهای مشابه، تمیز میدهد. اما نگرانی من این است که سناریو طراحی لوگوها توسط آژانسهای طراحی و برندینگ، فلسفهبافی باشد!
آنچه در لوگو دیزاین، مهم است یکی تأثیری است که در شخصیت برند و سازمان میگذارد و دیگری اثری است که در ارتباطات بصری میگذارد. چه شبیه لوگوی دیگری باشد، چه نباشد. این همه لوگو در جهان طراحی شده، هیچ کسی نمیتواند پیش و پس از طراحی تکتک لوگوهای جهان را نگاه کند و مطمئن شود که شبیه این لوگو در جهان وجود ندارد. عموما هر لوگویی چند لوگوی شبیه به خودش دارد. باید تحلیل کرد که آیا تأثیر لوگوی جدید در ارتباطات بصری آن برند منطبق با هدفهای پیش از طراحی بوده یا نبوده .
فلسفه یا فلسفهبافی؟
مرسومترین و عمومیترین سِیر طراحی لوگو، احتمالا با احساس نیاز در صاحبان یک کسبوکار شروع میشود. این احساس نیاز میتواند ریشه در تغییرات سازمانی و استراتژیهای آنها داشته باشد. نسبت به پیشینهی آژانسهای طراحی و برندینگ، یک آژانس انتخاب میشود. از سوی صاحبان کسبوکار بریفی در اختیار آژانس قرار میگیرد. در این بریف تمام خواستههای صاحبان کسبوکار مطرح میشود. تمام مفاهیم و فلسفههایی که ترجیح میدهند در لوگو وجود داشته باشند، اولویتبندی میشود.
قاعدتا باید با توجه به بریف دریافتی و فلسفههای مطروحه، ایدهپردازی شود. نتیجه ایدهها و همفکریها میشود چندین اِتود از لوگو طراحی شده. اما ترس و نگرانی من آنجاست که نتیجه جستجو مفاهیم و فلسفههای دریافتی از صاحبان کسبوکار، انتخاب طرحهایی از قبل طراحی شده باشد که بتوان با تغییر جزیی یا حتی بدون تغییر، دیگر مفاهیم و فلسفهها را به آنها پیوند زد و اصطلاحا برای آن، فلسفهبافی صورت بگیرد.
یک مثال ساده
برای مثال لوگو تپسی را که این روزها همه درباره کپی بودن آن صحبت میکنند، در نظر میگیریم.
لوگو جدید تپسی توسط استدیو طراحی شیزارو، طراحی شده است.
اما قبل از طراحی لوگو جدید تپسی توسط شیزارو، لوگو شرکت نکسا، فعال در زمینه سرمایهگذاری و ساختن لوکسترین و مدرنترین پروژههای مسکونی در ایران، توسط یکی از آژانسهای طراحی و برندینگ در ایران، یعنی وَند برندینگ طراحی شده بوده است.
در اینکه تمام آژانسهای طراحی و برندینگ، پروژههای همدیگر را رَصد میکنند، شکی نیست. پس احتمالا استدیو شیزارو هم از این موضوع مستثنا نباشد. در نتیجه این احتمال وجود دارد که لوگو شرکت نکسا، توسط شیزارو رصد شده باشد.
فاجعه زمانی اتفاق میافتد که قسمتی از همان لوگوهای رصد شده توسط آژانسها، با اعمال تغییرات جزیی در مسیر فلسفهبافی قرار بگیرند. مانند مفاهیمی که برای لوگو تپسی بیان شده است؛ حرکت، خطوط کف خیابان، حرف تـ و…
اما آیا واقعا این مفاهیم، فلسفه طراحی لوگو جدید تپسی را تشکیل دادهاند یا اینکه برای یکی از لوگوهای مشابه که تغییر یافته است، فلسفهبافی صورت گرفته است؟
در مورد لوگو جدید تپسی، غیر از لوگو نکسا، به نظر من لوگو فست کلیک نزدیکترین و شبیهترین لوگو از کسبوکارهای ایرانی به تپسی است. من فکر میکنم اگر یک نفر حق دلخوری شدید و شکایت از این ماجرا داشته باشد، قطعا فست کلیک است.
آژانسهای طراحی و برندینگ سیبل شوند، نه کسبوکارها
اینکه در واقعیت کدام سناریو (فلسفه یا فلسفهبافی) در طراحی یک لوگو اجرا میشود، احتمالا تا ابد در قلب و ذهن تیم سازنده لوگو محبوس میماند. مانند قلب دیوی جونز در داستانهای دزدان دریایی کاراییب که در یک صندوقچه از آن محافظت میشد.
صاحبان کسبوکار نیز خیلی راحت مانند خدمه کشتی، فلسفههای بافته شده را میپذیرند و با عباراتی مثل گیر کردن گلو پیش لوگو جدید، رنگ تازهای به برند خود میبخشند. اما شاید واقعیت چیز دیگری باشد!
شباهت برخی کارهای گرافیک بسیار زیاد است، آیا این یک اتفاق است یا ..
چگونه بفهمیم یک لوگو کپی است یا نه؟
یکی از سوال هایی که شاید همیشه بحث برانگیز بوده است که واقعا چرا برخی طراحان از لوگو کپی شده استفاده می کنند؟ آیا طراحی لوگو خلاقانه کار دشواری است؟ بسیاری از لوگوهایی که در ایران طراحی می شود سرمنشاء و نمونه خارجی دارد که لوگو کپی شده تلقی می شود. هر طراح گرافیک باید دلایل طراحی خود را به صورت علمی همراه با پرزنت کامل ارائه نماید تا توجیح دقیقی از چرایی انتخاب داده شود. در این صورت کارشناسان گرافیست می توانند اظهار نظر کنند که لوگو کپی است یا خیر.
چرا لوگو اسنپ کپی نیست؟
اما هر شباهتی را هم نمی توان دال بر این دانست که لوگو کپی است. گاه شباهت ها به صورت اتفاقی صورت می گیرد و با وجود هزاران هزار لوگو در سراسر جهان همخوانی و همسویی از جهاتی ناخواسته غیرقابل اجتناب است. در برخی موارد دیده می شود دو لوگو از نظر محتوا، کانسپت و حتی انتخاب رنگ آنچنان شبیه به هم هستند که انتقاداتی را مبنی بر کپی برداری به خود جلب می کند. بهترین راهی که می توان از طریق آن دانست لوگو کپی است یا تنها یک مشابهت اتفاقی است. بررسی و تحلیل جزئیات توسط افراد متخصص و حرفه ای این مهم را مشخص می کند. در حالت کلی هیچ یک از افراد حرفه ای علاقه ای ندارند لوگویی مشابه دیگران به مشتریان خود ارائه دهند لذا بر این باورند همواره باید با خلاقیت، منحصر به فرد ترین ها را ارائه نمود. نمی توان همه لوگوهای طراحی شده جهان را بررسی نمود تا دانست مشابه دیگری دارد یا خیر. تشابه حروف، نمادها و دیگر موارد ممکن است گاه مشابه دیگر نمونه ها بدون هیچ گونه کپی برداری شود که فقط برای کسب و کار های کوچک اتفاق نمی افتند و گاه برند ها نیز برسر این مشابهت به رقابت می پردازند. اگر نگاهی گذرا به لوگوی موتورولا و مارمت بیاندازید شباهت غیرقابل انکاری بین آن دو وجود دارد که بدون هیچ نوع کپی برداری است، این شباهت ها تا جائیکه به برند و ماهیت سازمان ها ضربه ای وارد نکند هیچ ایرادی ندارد.
لوگوهای کپی شده سهم چه کسانی است؟
اگر استارت آپ ها و کمپانی های تازه تاسیس بخواهند هزینه کمی را برای طراحی لوگو در نظر بگیرند و یا آشنایی چندانی به گرافیک و طراحی لوگو نداشته باشند به راحتی در مسیر افراد سودجو قرار خواهند گرفت. امیدواریم اشتباه برداشت نشود، هزینه های گزاف هم دال بر حرفه ای بودن تیم طراحی نیست که برخی طراحان با هزینه های نجومی لوگوهایی بی کیفیت و فاقد جذابیت به مخاطب ارائه می نمایند. تنها کافی است دو گروه اول در مسیر افراد سودجو قرار گیرند آنگاه بسیار دقیق و هوشمندانه با ایجاد تغییراتی جزئی در نمونه های خارجی و افزودن المان های دیگر، لوگو را آماده و ارائه می نمایند که در زمان ثبت یا حتی فعالیت ممکن است گاه با مشکل مواجه شود.
روش های تشخیص لوگو کپی شده
- مراقب آسمان و ریسمان بافتن افراد سودجو باشید که برای توجیه طرح، ایده، رنگ و غیره تلاش می کنند. بهتر است در جریان مراحل طراحی لوگو باشید.
- اگر در یک نگاه تشخیص دادید که تکراری است و قبلا آن را جایی دیده اید این موضوع را مطرح کنید.
- حتما طرح با نوع فعالیت مرتبط باشد و معنی و مفهومی از برند در آن هویدا باشد.
- در صورتی که درخواست ایجاد تغییرات دارید و طراح به سختی همراه با ضعف هایی این کار را انجام می دهد هوشیار باشید که طرح اولیه نیز از ایشان نیست. باید تغییرات مورد نظر همراه با حفظ مفهوم اصلی اعمال شود بدون انکه ساختار آن نا متناسب شود.
- در صورتی که شک دارید لوگوی شما کپی است یا خیر می توانید در زمینه فعالیت خود یا شکل طرح مورد نظر جستجویی در اینترنت داشته باشید.
استفاده از لوگوهای کپی شده چه عواقبی برای برند دارد؟
ممکن است در ابتدا به این مساله پی نبرید که لوگو کپی شده است یا خیر و حتی در مواقع نادر افراد با ارائه لوگو به فوتوشاپ کاران درخواست ایجاد تغییرات می نمایند تا از ان برای نام تجاری خود استفاده کنند. استفاده از لوگوهای کپی شده سبب بروز مشکلاتی می شود که در برخی موارد غیرقابل جبران است. ممکن است کسب و کاری با همین لوگو اقدام به تولید مواد اولیه نامرغوب و بی کیفیت کند که باعث افزایش مصرف کنندگان ناراضی و کاهش فروش شود. از این رو مشابهت لوگو باعث می شود هرکجا که حضور داشته باشید بنا به ضعف و کوتاهی برندی دیگر شما نیز از فروش و محبوبیت بیفتید.
همچنین استفاده از لوگوهای کپی شده ممکن است در طی سال های آینده چالش هایی را ایجاد نماید. در صورتی که لوگو به کسب و کار مرتبط نباشد در این زمان بسیاری از انتقادات بر آن وارد خواهد شد که قطعا مجبور به تغییر و ری دیزاین لوگو خواهید شد. اما چه ایرادی در این کار است؟ سال ها است با یک نام و نشان تجاری مشغول به فعالیت هستید، اما اکنون که این درخت پس از سال ها تلاش به ثمر نشسته و معرف همگان است باید نشان تجاری را که بخش مهمی از هویت سازمانی است، تغییر دهد. ممکن است شناخت لوگوی باز طراحی شده برای مخاطب کمی زمانبر باشد و این امر به اعتبار و بازار فروش تان کمی لطمه وارد می کند.
سخن پایانی
همانطور که در ابتدای این یاددشت اشاره داشتم، هر گردی گردو نیست. هر لوگویی مشابه به لوگوی دیگر، کپی نیست. از نظر من لوگو تپسی یک لوگو کپی شده نیست.
نگاه من در این یاددشت معطوف به پشتپردهی طراحی لوگوها است. که آیا طبق فلسفههای موجود طراحی صورت میگیرد یا اینکه بعد از دیدن طرحهای مشابه، با تغییرات جزیی برای آنها فلسفهبافی شکل میگیرد.
من طراح لوگو نیستم، اما میتوانم درست را از اشتباه تمیز دهم. اینکه چه مسیری برای طراحی لوگو درست و چه مسیری اشتباه است. من امیدوارم تمام طرحها با فلسفه خاص خودشان ایجاد شوند. از همان ابتدا…
